Тарбияи ватандӯстӣ дар оила аз ғамхорӣ, меҳрубонӣ ва дилсӯзии волидону аъзои оила нисбат ба хурдсолон сарчашма мегирад. Мафҳуми оила барои кӯдак ҳамрадифи падару модар, бародару хоҳар, бобою бибӣ ва дигар хешу таборон, ки ба ӯ меҳрубонӣ мекунанд, мебошад.
Анъанаҳои оилавӣ, сӯҳбатҳо оид ба мавзӯҳои ҷолиб, якҷоя хондани китобҳо, тамошои суратҳои манзаравӣ, шунидани нақлҳои аҷоиби калонсолон, ба тамошо ва сайругашт баромада, ҷашн гирифтани идҳои маросимӣ — тақвимӣ барои ташаккули эҳсосӣ ватандӯстӣ мусоидат менамоянд. Ин анъанаҳо аз насл ба насл мегузарад, такмилу тағйир меёбад ва дар тарбияи насли наврас такони ҷиддӣ мебахшад.
Фарзанд меваи умри инсон мебошад, ки дорои ҳуқуқҳои вижа буда, нисбат ба худ таваҷҷуҳи зиёдеро талаб менамояд. Яке аз вазифаҳои оила ва муассисаҳои томактабӣ, инкишофи қобилиятҳои равонию зеҳнии тифлакон ва ба мактаб омода намудани онҳо мебошад.
Волидонро зарур аст, ки, пеш аз ҳама, забон, таърих ва анъанаҳои ғании ниёгонамонро хуб донанд ва фарзандони хешро дар чунин рӯҳия тарбият карда тавонанд. Роҳу усулҳои тарбия гуногунанд. Онҳо аз синну сол, хусусиятҳои фардии кӯдак ва ҳолатҳои мушаххас вобаста мебошанд. Дар раванди тарбия намудани ҳисси ватандӯстӣ, шавқу ҳаваси кӯдаконро нисбат ба ҳодиса ва рӯйдодҳои ҷамъиятӣ зиёд намудан зарур аст.
Ватандӯстӣ муҳаббатро ба Ватани худ, ҷудонопазирӣ бо таърих, фарҳанг, дастовардҳо, мушкилот, ҷолиб ва ҷудонопазири он бо назардошти возеҳият ва ивазнашаванда, пояҳои маънавӣ ва ахлоқии шахсро ташаккул медиҳад, мавқеи шаҳрвандӣ ва зарурати ба фидокорӣ, ба Ватан хизмат мекунанд.
Ҷузъи муҳимтарини ҷараёни таълим дар мактаби муосири тоҷик ин ташаккули ватандӯстӣ ва фарҳанги муносибатҳои байни миллатҳо мебошад, ки дар рушди иҷтимоиву шаҳрвандӣ ва маънавии шахсияти хонанда аҳамияти бузург доранд. Танҳо дар заминаи ҳисси баланди ватандӯстӣ ва муқаддасоти миллӣ муҳаббат ба Ватан мустаҳкам мегардад, ҳисси масъулият ба қудрат, шараф ва истиқлолият, ҳифзи арзишҳои моддӣ ва маънавии ҷомеа ва шаъну шарафи инсон рушд меёбад.
Бисёре аз мутафаккирон ва омӯзгорони даврони гузашта, нақши ватандӯстиро дар раванди ташаккули шахсият муайян намуда, таъсири бисёрҷонибаи онҳоро таъкид карданд. Масалан, К.Д.Ушинский боварӣ дошт, ки ватандӯстӣ на танҳо вазифаи муҳими тарбия, балки воситаи пуриқтидори педагогӣ мебошад: "Азбаски одам беғурур вуҷуд надорад, пас шахс бе муҳаббати ватан вуҷуд надорад ва ин муҳаббат тарбияи калиди дурустро дар дил медиҳад. Одам ба дастгирии пурқувват барои мубориза бо майлҳои бад, табиӣ, оилавӣ ва қабилавӣ ”
Ватандӯстӣ дар раванди таълим, ҷомеашиносӣ ва тарбияи хонандагон ташаккул меёбад. Аммо фазои иҷтимоӣ барои рушди ватандӯстӣ бо деворҳои мактаб маҳдуд намешавад. Дар ин ҷо нақши муҳимро оила ва дигар муассисаҳои иҷтимоии ҷомеа иҷро мекунанд, масалан: ВАО (васоити ахбори омма), ташкилотҳои ҷамъиятӣ, муассисаҳои таҳсилоти давомдори хонандагон, ташкилотҳои динӣ, муассисаҳои тандурустӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ташкилотҳои ҳарбӣ, муассисаҳои ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва ғайра. Ҳамаи ин бояд дар раванди таълиму тарбия хонандагонро ба назар гиранд.
Бисёре аз муаллимон, аз айёми ҷавонӣ, дар хонандагон чунин мафҳумҳои муҳимро, ба мисли "Ватан", "ватандӯст", "фитна", "ҷанговар-озодкунанда" ташаккул медиҳанд. Хонандагон дарк мекунанд, ки ватандӯстӣ ба Ватан муҳаббат, муҳаббати фаъол, самарабахш, хоҳиши мустаҳкам кардани қудрати худ бо қувваҳои худ мебошад.
Ҳамин тариқ, тарбияи ватандӯстии хонандагон бо пайдоиши як қатор шаклҳои нав тавсиф меёбад, масалан, пешниҳод кардани дохилкунии хонандагон ба фаъолияти мустақими ватандӯстӣ: "Созмони хонандагон", баррасиҳо ва сурудҳои система, ҷустуҷӯи мавод дар бораи истисмори дӯстон ва хешовандон, қаҳрамонони ҳамватанон, кӯмакмусоидат дар таҷҳизонидани осорхонаи шарафи ҳарбӣ, иштирок дар маросимҳои ватандӯстӣ. Шарти муҳимтарини самаранокии тарбияи ватандӯстии хонандагон сари вақт ворид шудани онҳо ба анъанаҳои дар муассиса тарбияёфта ва тарбияи ватандӯстии онҳо мебошад.
Тарбияи ватандӯстӣ муҳимтарин ҳалқаи системаи таълими иловагии хонандагон буд ва боқӣ мемонад. Маҳз дар синф бояд барои шуури ватандӯстӣ, ҳисси ватандӯстӣ ва рафтори шаҳрванд - сохтмончӣ ва ҳимояи Ватан асос гузорад. Амалия нишон медиҳад, ки корҳои таълимии ҷолибе, ки таълими мактабӣ ба роҳ монда шудааст, камбудиҳоро то ба охир ҷавоб медиҳад дар ин сурат таълим дар мактаб иҷозат дода шудааст. Тарбияи ватандӯстии насли наврас ҳамеша ҳамчун вазифаи муҳимтарини омӯзгорони муассисаи таълимии миёна, таҳсилоти иловагӣ барои кӯдакони Маркази эҷодиёти хонандагон буд ва мемонад. Ҳисси алоқаи хун бо Ватан, кишвар асоси ахлоқи инсон аст. Аз ин рӯ, ин ҳиссиётро бояд дар хонанда ҳама ҷаҳата инкишоф диҳад. Мактаб ҳамеша ҳисси озодӣ, ваҳдат, баробарӣ ва бародариро дар фарзандони тамоми халқҳои Тоҷикистон ташаккул додааст. Моҳияти мафҳуми "ватандӯстӣ" муҳаббатро ба Ватан, ба замине, ки ӯ дар он таваллуд ва ба воя расидааст, ифтихор аз дастовардҳои таърихии мардум ифода мекунад.
Раҳмонова Маҳбуба, мудири шуъбаи ташкили ва кор бо кадрҳои Кумитаи иҷроияи ҲХДТ дар ноҳияи Ёвон
